YALIN YAŞAM SİGORTASI POKA-YOKE

YALIN YAŞAM SİGORTASI POKA-YOKE

Poka-Yoke Toyota üretim sisteminin önemli liderlerinden Shigeo Shingo’nun 1961 yılında Japon Elektrik fabrikasına yaptığı ziyaret ile boyut değiştiren bir kavram olmayı başarmıştır. Hikaye şöyledir; 

Fabrikada elektrik düğmeleri hazırlanırken ürünün bir bölümünde iki yayla desteklenen küçük bir şalter bulunmaktaydı. Bu, ürünün hazırlanma sürecinde küçük yer kaplayan ancak büyük öneme sahip bir işlemdi. Ancak maalesef bazı işçiler şalteri monte ederken yayı eklemeyi unutuyor ve eksik yay problemi de geri dönüşü oldukça maliyetli ve utandırıcı bir hale dönüşüyordu. Fabrika konuyla alakalı bir uyarı gönderdi ancak işçiler her ne kadar daha fazla dikkat etseler de maalesef bu uyarı hatayı bitirmeye yetmedi. Shingo ise fabrika ziyareti sırasında işçilerin iki yayı geniş bir kutudan almaya çalıştıklarını ve daha sonra şaltere monte ettiklerini gördü. Problemin kaynağını gören Shingo bir çözüm önerisinde bulundu. Eğer işçiler part kutusunun önüne küçük bir tabak yerleştirir ve görevine ilk olarak bu yayları alıp tabağa yerleştirmekle başlarsa bu sorun ortadan kalkabilirdi. Üretim işlemi bittikten sonra tabağın içinde yay kalmaması yayın eklendiği anlamına gelecek veya tabağın içinde durmaya devam eden her yay üretimin hatalı olduğunu söyleyecekti. Yeni prosedür yay problemini ortadan kaldırdığı gibi yeni bir kavramın doğmasına da vesile olmuştu.

Önceleri Baka-Yoke, yani “aptal engelleme” terimi kullanılırken bu olaydan sonra sürecin adı Poka-Yoke olarak değişti. Poka, görülmeyen tesadüfi hata anlamına gelirken Yoke ise korumak/azaltmak anlamına gelmektedir.
Şu anda sistem ışıklar yardımıyla ilerliyor ve bu ışıklar işçilerin rehberi oluyor. Yeşil ışık sürecin doğru ilerlediğini anlatırken kırmızı ışık ise malzemenin yanlış yerden alındığını gösteriyor. Poka-Yoke ışıkları sayesinde hatalar sürecin sonunda değil, içindeyken kendisini ele veriyor.

Poka-Yoke
Kırık veya hatalı bir ürünü tamir etmekten daha iyi olan, alınan önlemlerle, daha en başta kırılmasını ya da hatalı üretim yapılmasını engellemektir. Hatanın tekrarlanmaması sayesinde de zamanla bu eylemin bir davranışa ya da üretim sürecine dönüşmesi sağlanır. 
Sistem, yalın üretim metotlarının doğduğu yer olan Toyota üretim sisteminden gelmektedir.  Poka-Yoke sadece üretimde değil, yaşamın her aşamasında kullanılan kazaları önleme metodudur. Arabanın imalatında kullanılmasa da, sürücünün davranış değişiklikleri yoluyla problemlerden kaçınmasına yardımcı olacak açık bir Poka-Yoke örneği vererek bu durumu daha net açıklayabiliriz. Modern otomobillerde, yoldaki çizgiyi aştığınızda bir sistem sürücüyü uyaracaktır. Bu bir bip sesi, yanıp sönen bir ışık veya hatta titreşen bir direksiyon olabilir. Oyundaki süreç, A noktasından B noktasına gitmek için arabayı kullanmaktır ve sürücü de burada işlem operatörüdür. Poka-Yoke sistemi, süreçte bir kusurla (bir çarpışma) sonuçlanabilecek insan hatasını algılar ve otomatik bir uyarı sistemini devreye sokar.

Chernobyl – Pripiyat

Kaza Ünite 4 reaktörü 25 Nisan 1986'da rutin bakım için kapatılacaktı. İstasyon gücünün kesilmesi durumunda yavaşlayan türbinin, dizel acil durum güç kaynağı çalışana kadar ana çekirdek soğutma suyu sirkülasyon pompalarını çalıştırır. Bu testin amacı, bir güç kaybı durumunda çekirdeğin soğumasının devam edip edemeyeceğini belirlemektir. Maalesef, esasen santralin nükleer olmayan kısmını ilgilendirdiği düşünülen bu test, testten sorumlu ekip ile tesisin güvenliğinden sorumlu personel arasında uygun bir bilgi alışverişi ve koordinasyon olmaksızın gerçekleştirilmiştir. Haliyle, test programı konusunda işletme personeli, elektrik testinin nükleer güvenlik etkileri ve potansiyel tehlikesi konusunda uyarılmamıştır. Bu test için, reaktör kapanmadan önce yaklaşık 700-1000 MWt'de stabilize edilmiş olmalıdır, ancak operasyonel hatadan dolayı 26 Nisan'da 00:28'de güç yaklaşık 30 MWtb'ye düşmüştür. Kontrol çubuklarının çoğu bu etkileri telafi etmek için geri çekilir ve bu da minimum çalışma reaktivite ihlaline neden olur. 01:03'de reaktör yaklaşık 200 MWt'de stabilize edilir ve testin bu güç seviyesinde yapılmasına karar verilir. Fakat kontrol çubukları ile grafit arasında oluşan zenon gazının artması ile birlikte güç de hızla artmaya başlar. Yukarı çekilen kontrol çubuklarının güç kesintisini engelleyen düğmeye basılmasıyla da grafitin içine inemez. Saat 01:23:43'te güç gezinme oranı acil koruma sistemi sinyalleri açılır ve güç, 530 MWt'ı aşarak artmaya devam eder. Patladığında ibre 30.000 MWt göstermektedir. 

Nükleer endüstride Poka boyunduruğu
Nötron absorbe eden askıya alınmış kontrol çubukları

Nükleer enerji üretimindeki riskler yukarıdaki açıklamadan da anlaşılacağı üzere büyüktür. Neyse ki bu risk, herhangi bir şeyin yanlış gitme olasılığını en aza indirecek kapsamlı ve etkili kontrol prosedürleriyle engellenebiliyor. Pek çok nükleer reaktör, elektromıknatıslar tarafından askıda duran (POKA-YOKE) nötron emici kontrol çubuklarına sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. Bu çubuklar, herhangi bir güç kesilmesi durumunda askıda durmayı bırakarak yerçekimi sayesinde çekirdeğin içine doğru çekilecek ve bu sayede çekirdeğe giren çubuklar, nötron bombardımanını emerek nükleer reaksiyonu durduracaktır. 
İkinci Poka – Yoke metodu örneği ise; Westinghouse AP-1000 nükleer endüstride reaktör çekirdeğinin üzerinde bir rezervuarın bulunduğu ve suyun vanalar tarafından tutulduğu özel bir tasarımı içerir. Tesisteki soğutma sistemi arızalanırsa, vanalar açılır ve reaktör kabını soğutmak için su serbest bir şekilde aşağı akar. Ayrıca ikincil bir unsuru vardır: konveksiyon. Su ısındığında ve buhara dönüşürken, soğuduğu ve tekrar döküldüğü çatıya kadar yükselir. Kullanımdaki tasarım, bu döngünün 3 tam gün devam etmesine izin vermek için yeterli suya sahip bir rezervuar oluşturur. Bu 3 günlük döngü sırasında, dizel jeneratörlerin devreye girmesi beklenir ve 3 günlük süre, nükleerde çalışan takıma problemi çözmeleri ve diğer beklenmedik durum planlarına başlamaları için de zaman tanır.
Sadece işletmelerin değil yaşamın da güvenliğini sağlayan bu yöntem, yaşanan tüm süreçlerin analizi sonucunda alınan önlemler dizisidir. Bu yöntemi hayata geçiren Shigeo Shingo’nun dediği gibi; “İyileştirme yapmaya zamanınız mı yok? Genellikle çok meşgul olan ve iyileştirmek için zamanı olmayan yöneticilerle karşılaşıyorum. Onlara diyorum ki, bakın öldüğünüzde ya da firmanız battığında meşgul olmaktan kurtulacaksınız”.           

KAYNAKÇA
https://medium.com/bid%C3%BCnyai%CC%87%C3%A7erik/poka-yoke-nedir-b19f7e127aeb

ErkinŞahinöz Akademi Danışmanı
Hüseyin Gümüştekin

Önceki BlogSHERLOCK GİBİ DÜŞÜNMEK
Sonraki BlogYALIN YÖNETİMİN CEO’SU
Yorumlar (1)
A.Özdemir
12 Şubat 2021

Teşekkürler, poka yoke çok iyi açıklanmış.

Yorum Yap